سلام
خلاصه دانش صرف
"مبحث اسم آلت و موصوف و صفت"
"ص 382"
خلا صه در ادامه مطلب ...
اسم آلت:
اسمی است که با وزن خود، بر ابزار و وسیله انجام حدث دلالت میکند. مانند:مِفْتاح.
اوزان:
مِفْعَل، مانند: مِعْبَر
مِفْعَلَة، مانند: مِکْنَسَة
مِفْعال، مانند: مِقْرٰاض
اوزان دیگری:
فعّالة، فِعال، فاعول و فاعلة نیز استعمال شده اند.
برخی از اسمهای جامد )که دلالتی بر حدث ندارند (از ابتدا برای یک ابزار وضع شده اند و در اصطلاح صرفی، به آنها اسم آلت گفته نمیشود. مانند: جَرَس و سِکِّین.
اعلال
.اگر حرف علّه در معتل الفاء(واو) باشد، به( یاء) تبدیل می شود؛ مانند:
مِوزان ==> میزان
1. حرف عله معتل اللام به(الف) تبدیل می شود؛ مانند:
مِصفَوَ ة ==> مِصْفاة
مرقیه ==> مِرقاة
2. عین الفعل اسم آلت ، مشمول قواعد اعلال نمی شود؛ مانند: مِقوَد، مِذْیاع.
موصوف و صفت صرفی:
وصف ، اسمی است که با وزن خود، قابلیت توصیف اشیاء گوناگون را دارد.
به عنوان نمونه، ( بیتٌ واسِعٌ ) و ( علمٌ نافِعٌ ) ،(طَعامٌ ضا ر) ،( رجلٌ عالِمٌ) به ترتیب، شخص، شئ، حدث و مکانی را توصیف کرده است.
موصوف:
اسمی است که چنین قابلیتی ندارد؛ یعنی یا توصیف کننده نیست(مثل: اسماء جامد) یا تنها اشیاء خاصی را توصیف می کند؛ مانند:اسماء زمان، مکان و آلت که فقط توصیف کننده زمان، مکان ، وسیله هستند.
اقسام
صفات صرفی عبارتند از:
اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبهه، اسم مبالغه و اسم تفضیل.
اسمهای جامد منسوب؛ مانند: ایرانی.
اسمهای جامد مصغّر؛ مانند: رُجَیل.
اسمهای جامدی که از آنها معنای مشتق اراده شده است؛ مانند: اَسَد به معنای شجاع
یا عدل در مثال زیدٌ عدلٌ
موصوفات صرفی عبارتند از:
اسمهای جامد (به جز سه مورد بالا)؛ مانند: جَعْفَر و کِتاب.
اسم زمان، اسم مکان و اسم آلت.
مشتقاتی که ( نام ) شخص یا چیزی قرار گرفته اند؛ مانند: مَهْدِیّ .
موصوف و صفت صرفی عنوانی برای خود کلمه، بدون در نظر گرفتن ارتباط و جایگاه آن با کلمات دیگر در جمله است؛ بر خلاف موصوف و صفت نحوی که از آن به منعوت و نعت تعبیر می شود.
